Chế Linh và “văn hóa hòa hợp”

Nguyễn Văn Tuấn

Báo chí trong nước hôm nay đồng loạt đưa tin Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội rút giấy phép biểu diễn của chương trình ca nhạc “Chế Linh 30 năm tái ngộ”. Chắc nhiều người hâm mộ Chế Linh đang thất vọng với quyết định này, vì họ sẽ không có dịp nghe anh chàng ca sĩlính chê biểu diễn.

Giới nghệ sĩ Việt Nam có lẽ là một trong những nhóm người gặp nhiều khó khăn nhất trên thế giới. Trước đây, khi Việt Nam chưa đổi mới hay sau đổi mới một thời gian ngắn, hầu như không có văn nghệ sĩ phía Việt Nam sang bên này, hoặc văn nghệ sĩ bên này về thăm Việt Nam. Trong bối cảnh đó, một tạp chí văn học ra đời có tên là Hợp Lưu, do Họa sĩ Khánh Trường làm chủ bút là một cái mốc đáng chú ý. Như tên gọi, chủ trương của tạp chí là hòa hợp và giao lưu, đăng những công trình sáng tác và bình luận văn học của giới văn nghệ cả trong lẫn ngoài nước. Tôi rất thích tạp chí này, và là một độc giả lâu năm, ngay từ những số đầu (và nay thì đọc ké trên mạng). Tạp chí có nhiều cây bút nổi tiếng trong và ngoài nước đóng góp nhiều bài biên khảo và sáng tác văn học có giá trị. Trong số các tác giả đó phải kể đến Đỗ Minh Tuấn, Hoàng Ngọc Hiến, Nguyễn Huệ Chi, Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Mộng Giác, Vũ Ngự Chiêu, Đặng Tiến, Trần Vũ, Nhật Tiến, v.v. Ấy thế mà vẫn có những người cực đoan ở ngoài này chỉ trích rằng Hợp Lưu là “tạp chí Việt Cộng”, rằng Khánh Trường là người cộng sản! Còn ở trong nước thì chắc chắn Hợp Lưu không được lưu hành. Nhưng Hợp Lưu vẫn tồn tại và vẫn chuyển tải những sáng tác có giá trị cho người thưởng lãm.

Đó là giới văn nghệ sĩ, còn giới ca sĩ Việt Nam cũng chẳng lấy làm may mắn. Một thời gian dài, Việt Nam tồn tại hai dòng tân nhạc. Dòng tân nhạc hải ngoại là dòng nhạc miền Nam trước 1975 kéo dài, và dòng nhạc trong nước. Trong khi trong nước thịnh hành “nhạc đỏ”, nhạc hùng, nhạc chiến thắng, thì ngoài này là dòng nhạc tình (có người gọi là nhạc vàng), nhạc lính, nhạc chống cộng, và nhạc than thở cuộc đời tị nạn. Trong thực tế, dòng nhạc miền Nam trước 1975 vẫn tồn tại trong công chúng cả nước cho đến nay dù rất nhiều ca khúc không được chính thức cho phép trình diễn. Thử đi một chuyến xe đò miền Tây thì sẽ biết những ca khúc do Chế Linh, Phi Nhung, Trường Vũ, v.v. ca phổ biến như thế nào. Rồi đất nước mở cửa, ca sĩ trong nước có thể ra ngoài này trình diễn, và ngược lại ca sĩ ngoài này về Việt Nam làm những show nhạc hoành tráng. Có người về hẳn Việt Nam sinh sống và mở phòng trà. Ấy vậy mà thỉnh thoảng đây đó vẫn có một số người cực đoan biểu tình, chống phá, thậm chí hành hung ca sĩ bên nhà sang đây trình diễn. Còn ca sĩ ngoài này về bên nhà trình diễn thì phải chịu sự kiểm soát chặt chẽ của giới chức trong nước. Nhiều ca khúc trước 1975 vẫn còn bị cấm không cho lưu hành (dù trong thực tế thì người ta ca hát đầy đường). Thế mới biết muốn đem tiếng ca và niềm vui cho mọi người mà xem ra không đơn giản chút nào.

Mấy năm gần đây, đọc tin tức và biết nhiều ca sĩ về nước trình diễn tôi cũng mừng. Những ca sĩ tôi từng ái mộ như Lệ Thu, Họa Mi đã được khán giả trong nước chào đón nghe nói nồng nhiệt. Những ca sĩ từng có thời vang danh ở miền Nam như Tuấn Ngọc, Đức Huy, Hương Lan, Thanh Tuyền, Giao Linh, Phương Dung, Khánh Hà, hoặc những ca sĩ mới “nổi” sau 1975 như Tuấn Vũ, Trường Vũ, Phi Nhung, Ý Lan, Gia Huy, Quang Lê, v.v. cũng lần lược về Việt Nam trình diễn và được khán giả ủng hộ nồng nhiệt. Nhớ hôm tôi đi giảng ở ĐH Y Hà Nội, đi trên đường thấy những pano quảng cáo show nhạc của Quang Lê một cách rầm rộ ngay trước cổng trường, tôi hỏi tài xế ở đây có người biết Quang Lê à, thì anh nói “Ối giời ơi, tất cả các DVD của Thúy Nga, Asia, Vân Sơn đều có bán đầy đường bác ạ”, nói rồi anh chỉ ngay cái quán gần trường nói “Đấy, trong đấy bác muốn mua DVD nào cũng có”. Tôi thì không phải là fan đặc biệt của những dòng nhạc của Quang Lê, Tuấn Vũ, hay Chế Linh, nhưng thú thật tôi thấy mừng khi có nhiều ca sĩ về nước làm show, và nhiều ca sĩ trong nước sang đây biểu diễn. Mừng vì tôi nghĩ cuối cùng thì sự hòa hợp, hòa giải đang thành sự thật.

Live show Chế Linh được quảng bá rầm rộ – Ảnh: CTV Thanh Niên

Mới đây nhất là show nhạc hoành tráng của Chế Linh ở Hà Nội. Dù thích hay không thích Chế Linh thì ai cũng công nhận anh có nhiều fan trung thành. Chế Linh không chỉ là ca sĩ mà còn là người viết nhạc. Biết tiếng anh từ những năm trong thập niên 1970s, nhưng mãi sau 1975 tôi mới biết anh là người Chăm, với tên thật là Chà Len (Jamlen). Năm nay anh đã 69 tuổi, và đã có một sự nghiệp ca hát 50 năm. Những bài làm nên tên tuổi của anh thì đếm không xuể, nhưng chắc phải kể đến những bài “tủ” như Thành phố buồn, Đêm buồn tỉnh lẻ, Áo em chưa mặc một lần, Đêm nguyện cầu, Lời kẻ đăng trình, Mai lỡ đôi mình xa nhau (nổi tiếng khi hát với Thanh Tuyền). Nói tóm lại, nhạc anh trình diễn là dòng nhạc mà có người nói một cách không tử tế mấy là nhạc sến. Thật vậy, có thời nhạc sến được hiểu là đồng nghĩa với nhạc Chế Linh. (Quan điểm của tôi về dòng nhạc này đã được trình bày trong một bài viết cũng đã lâu, nhưng hôm nào sẽ tìm lại và post để các bạn đọc chơi). Chế Linh hát nhiều nhạc lính và có khi người ta hiểu lầm anh là lính (nhưng trong thực tế anh chưa từng đi lính). Tuần qua, đọc báo mới biết anh đã về Việt Nam làm mộtshow nhạc gây ấn tượng trong lòng người mộ điệu. Chương trình nhạc thấy có các ca sĩ nổi tiếng như Sơn Tuyền, Hương Lan, Thái Châu, Tuấn Ngọc, Mạnh Đình, cùng với MC Kỳ Duyên và Đức Huy. Nói như thế để thấy rằng sự hiện diện của Chế Linh và đồng nghiệp hải ngoại của anh ở Hả Nội là một biểu tượng đẹp cho sự hòa hợp hòa giải dân tộc.

Thế nhưng cái nỗi mừng đó chợt khựng lại khi hôm nay nghe tin show nhạc “Chế Linh 30 năm tái ngộ” bị rút giấy phép. Chẳng hiểu nguyên nhân gì mà show nhạc bị rút giấy phép, nhưng đọc qua báo chí thì thấy những lí do có vẻ … cỏn con quá. Chẳng hạn như một lí do được viện dẫn là Sở cấp giấy phép tên chương trình là “Liveshow ca sĩ Chế Linh”, còn nhà tổ chức thì để là”Chế Linh 30 năm tái ngộ”! Tôi nghĩ lí do này có cái gì … kì kì. Chế Linh về Việt Nam biểu diễn sau 30 năm vắng bóng, thì chương trình nhạc được quảng cáo là “Chế Linh 30 năm tái ngộ” cũng chẳng có gì sai. Thật ra, danh xưng chương trình đó còn hay hơn và thuần Việt hơn là cái tên nửa Tây nửa ta “Liveshow ca sĩ Chế Linh” (đúng ra là live show chứ). Còn lí do thứ hai Sở viện dẫn là có 11 bài không có trong danh mục được phổ biến của Bộ VH-TT-DL, nhưng không biết 11 bài gì. Mà cũng lạ, chương trình nhạc là ngày 12/11, vậy sao Sở không làm việc với nhà tổ chức rút lại 11 bài đó mà lại rút giấy phép trình diễn. Sự việc rút giấy phép này gửi một tín hiệu đỏ làm cho giới nghệ sĩ hải ngoại dè dặt hơn khi về Việt Nam ca hát, và là một cái cớ cho những người chống đối các ca sĩ về nước biểu diễn nói “Đó, chúng tôi đã nói rồi”. Nhạc sĩ Phạm Duy có lần nói rằng sau chiến tranh, âm nhạc là phương tiện hòa hợp hòa giải dân tộc tốt nhất, và tôi thấy cũng đúng. Thế nhưng ở đâu thì câu đó đúng, chứ ở nước ta thì chỉ đúng có điều kiện. Thật đáng tiếc!